Биднийг хэн удирддаг вэ?

Би 2007 оны 10 сард анх удаа МУИС-ийн Эрдмийн Зөвлөлийн хуралд анх удаа суусан юм. Гэтэл социализмын үеэс үлдсэн болов уу гэмээр нэг сонин юм ажиглагдсан нь хурлаас гарах шийдвэрийн эхний хувилбар хурал эхэлэхээс өмнө бэлэн болоод, самбарт гарчихсан байсан юм.

Хурлын үеэр гарсан саналуудыг хурлын шийдвэр дээр тусгуулах гэж нэлээн юм болж байсныг санаж байна. Энэ жишээнээс эрдмийн зөвлөл нь идэвхгүй, захиргааны албаныхандаа толгойгоо мэдүүлсэн, ёс төдий, тоглоомын байгууллага юм байна дүгнэж болно. Гэтэл МУИС-ийн удирдлагын нэг болох эрдмийн хамт олны төлөөлөл яагаад ийм болов? Ер нь биднийг хэн хэний ашиг сонирхлын үүднээс яаж удирдаад байна вэ гэдэг асуулт гарч ирнэ.Миний ажигласнаар манай сургуулийн жирийн багш нар их сургуулийн удирдлагын талаар сонирхдоггүй бөгөөд тэр нь хэдэн дарга нарт хамаатай асуудал мэт ойлгодог гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Нөгөө талаас энэ талаар ойлголт өгөх талаар удирдлагын зүгээс ямар ч үйл ажиллагаа явуулахгүй байгаа нь манай хамт олныг идэвхгүй, санаачлагагүй масс болгож хэдэн дарга нар хяналтгүй ажиллах суурь болж өгдөг гэж боддог. Одоо МУИС-ийг хэн удирддаг вэ гэдэг асуултанд хариулахыг оролдьё.
Монголын төрийн өмчит их сургуулиуд Америкийн дээд боловсролын байгууллагын хамтын удирдлагын (shared governance) тогтолцоог нэвтрүүлээд 10 орчим жил болж байгаа бөгөөд тэдний дүрэм журам хоорондоо үг үсгийн зөрөөгүй шахам төстэй байдаг. (www.num.edu.mn , www.must.edu.mn , www.hsum.edu.mn, МУБИС сайтуудаас харна уу).
Дээд боловсролын байгууллагын хамтын удирдлагын тогтолцоо нь хууль ёсны (legal) ба мэргэжлийн (professional) засаглалаас бүрддэг. Хууль ёсны засаглалыг төлөөлөн удирдах зөвлөл, байгууллагын захиргаагаар, харин мэргэжлийн засаглал бол эрдмийн хамт олны төлөөллөөр дамжигдан хэрэгждэг. Мэргэжлийн засаглалын буюу багш судлаачдын оролцоог дээд боловсролын байгууллагын удирдлагад зайлшгүй оруулах ёстой гэсэн санааг 1967 оны Америкийн боловсролын 3 нийгэмлэгийн хамтарсан мэдэгдэлд (Statement on government of colleges and universities, [1] ) дурьдсан байдаг. Багш судлаачдын оролцоо нь зөвхөн хичээлийн агуулга, түүнийг заах аргуудыг боловсруулах, эрдмийн зэрэг цол олгох шаардлагуудыг тогтоох зэргээр хязгаарлагдахгүйгээр цалин тогтоох, захиргааны ажилтнуудын үйл ажиллагаанд үнэлэлт өгөх, байгууллагын төсөв хэлэлцэхэд оролцох ёстой гэж үзсэн байдаг. Дээд боловсролын байгууллагын (ДББ) үйл ажиллагаанд
Нийгэм, олон нийт, төрийн (түүний төлөөлөл гэж үзвэл) ашиг сонирхол
Зах зээлийн хэрэгцээ, шаардлага
Академик сонирхол гэсэн 3 үндсэн хүчин зүйл нөлөөлдөг ([2] харна уу). Өөрөөр хэлбэл тухайн байгууллагын аливаа шийдвэр голчлон эдгээр гурван ашиг сонирхлын харилцан үйлчлэлийн нөлөөн дор гардаг гэж хэлж болно.
ДББ нь шинэ мэдлэг бий болгох, мэдлэг, ур чадварыг нийтийн хүртээл болгодог нийгэмд үйлчилдэг байгууллага тул нийгэм олон нийтийн эрх ашгийг хөнддөг. (Манайд энэ эрх ашгийг зөвхөн өмч гэдэг талаас ханддаг бөгөөд төрийн өмчийн их сургуулиудын барилга байшин, тоног төхөөрөмжийг төр эзэмшдэг тул төр мэдэж бүх шийдвэр гаргах ёстой гэсэн ташаа үзэл байдаг. Үнэндээ энэ ард түмний татварын мөнгөөр бий болгосон олон нийтийн байгууллага гэсэн утгыг агуулдаг юм.) ДББ-ын байгууллагын санхүүжилтын тодорхой хэсэг зах зээлийн харьцаагаар зохицуулагдах сургалтын төлбөрөөр хийгдэж байдаг тул суралцагчид, оюутнууд, тэдний эцэг эхийн эрх ашиг хөндөгдөнө. Үүнийг зах зээлийн шаардлага гэж нэрлэдэг. Дээд боловсролын байгууллагын академик сонирхол нь үзэл санаа, итгэл үнэмшлийн эрх чөлөөг эрхэмлэх бөгөөд байгууллага нээлттэй, эрдмийг дээдэлдэг, асуудалд бодитой ханддаг байхыг эн тэргүүнд тавих явдал юм. Энэ сонирхол нь шилдэг боловсон хүчин, шилдэг оюутныг татах болон үйл ажиллагааны санхүүгийн эх үүсвэрийг хангалттай цуглуулах зэргээр илэрхийлэгдэнэ. МУИС-ийн хувьд багш судлаачдын ажиллах, судалгаа хийх боломж дутуу нь академик сонирхлын хангагдаагүй гэж үзэж болно. Төлөөлөн Удирдах зөвлөл (ТУЗ) нь тус сургуулийн үүсгэн байгуулагч, багш, төгсөгч, оюутны төлөөллийн хамтын удирдлагын дээд байгууллага бөгөөд дээр дурьдсан ашиг сонирхлын бүлгүүдийг энд орсон гэж хэлэхэд болно. (Дахин хэлэхэд манайд олон нийтийн, төрийн төлөөллийн ялгааг сайн гаргаагүй гэж санагддаг). Минийхээр төрийн төлөөлөл гэгдэх хүмүүсийн заримын нь оронд нэр хүндтэй олон нийтийн зүтгэлтнүүд, төрийн бус олон нийтийн байгуулагын төлөөлөгчид, иргэний хөдөлгөөний төлөөлөгчдыг оруулж төр, олон нийтийн байгууллага байх нь улс төрийн нөлөөллийг багасгах нэг арга байж болох юм. Мөн багш нарын төлөөллийг зөв сонгосон тохиолдолд хамт олны дуу хоолой удирдах байгууллагад хүрэх боломжтой бөгөөд өнөөдрийн бадлаар МУИС-ийн ТУЗ-ийн багш нарын төлөөлөл нь бүгд хичээл бараг заадаггүй, захиргааны ажилтнууд байгаа нь зарчмийн алдаатай байгаа юм.
ТУЗ нь сургуулийн захирлыг сонгох бөгөөд захирал нь захиргааг бүрдүүлдэг. Захиргаа нь дэд захирлууд болон харьяа сургуулиудын захирал, орлогч захирлууд үндсэндээ ордог бөгөөд сургуулийн менежмэнт, өдөр тутмын үйл ажиллагааг хариуцаж ажиллахаас гадна төр олон нийт ба хамт олны хооронд холбоос, гүүрийн үүргийг гүйцэтгэдэг.
Эрдмийн зөвлөл нь багш судлаачдын хүчийг нэгтгэсэн, сургуулийн академик эрх ашгийг дэмжих гол байгууллага юм. Гэтэл жишээ нь МУИС-ийн Эрдмийн зөвлөл нь захиргааны тайланг сонсож, шууд баталдаг, сургалт эрдэм шинжилгээний ажлыг зохицуулахаас илүүгээр цол хэргэм олгох үүрэгтэй байгууллага болсон юм.
Эрдмийн зөвлөлийн хариуцлагагүй байдал нь
1. Эрдмийн зөвлөл нь захиргааны хавсарсан бүтэц болсон
2. Эрдмийн зөвлөлийн гишүүдийн сонголт шударга, нээлттэй бус байгаагаас
ажлын төлөө бус нэр хүнд, нас, албан тушаалаар дулдуйдсан гишүүдээр дүүрсэн.
3. Гишүүд нь эрх үүргээ ухамсарладаггүй
гэх мэтийн зарчмын алдаатай зүйлүүд олон байдгаас шалтгаалдаг гэж үзэж байна.
Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл
Оюутны сургалтын төлбөрөөс өөр юм авч хэлэлцдэггүй, их сургуульд төсвөөс санхүүжилт хийлгэх болдолгүй ТУЗ (сургуулийн сүүлийн жилүүдийн тайланг харна уу) ба санаачлагагүй тоглоомын Эрдмийн Зөвлөлтэй МУИС-ийн хувьд Захиргаан дээр бүх эрх мэдэл төвлөрч, түүнтэй хариуцлага тооцох субьектгүй болсноос Ажил хийхээ больж, Хийж байгаа гэх зүйл нь үргэлж танил тал, хээл хахууль, хувийн эрх ашиг дагуулах болжээ.

Ашигласан материал:
[1] American Association of University Professors. 1966. "Statement on Government of Colleges and Universities." Retrieved September 26, 2002, http://www.aaup.org/AAUP/issuesed/governance/default.htm[2] J.Burke "Achieving accountability in higher education", 2005, Jossey-Bass